Ina ne Najeriya, Su waye Yan Najeriya


A duk lokacin da mutum zai bada bayanin geography na kowanne kasa, to kusan abu daya ne zai yi. Zai fara ne da dubi ne akan wurin, iyakan kasar, girman kasar da kuma manya-manya abubuwan da suka bambanta wannan kasar daga sauran kasashen duniya. Sai kuma dubi akan yanayin kasar wanda ya hada da zahiri (physical), cinikayya kafin dubi na musamman akan mutanen kasar da al’adun su. Haka zamu bi wajen bada takaittacen karatu game da geography na Najeriya. Zamu duba wurin da Najeriya take zaune, girman kasar da tarihin cigabar kasar da kuma mutanen da ke cikin kasar.

Wurin da Najeriya take zaune
Najeriya na zaune ne kusan a tsakiyar nahiyyar Afirka. Shi yasa yake daukan lokaci kadan a tafiyar jirgin sama zuwa kowanne waje a Afirka. Daga Legas zuwa Dakar na kasar Senegal sa’o’i kadan ne, kuma kasa da sa’a hudu (4) zuwa Tripoli ko Algiers duk na arewacin Afirka. Tafiyar sa’a uku ne daga Kano zuwa Alkahira; babban birnin kasar Masar. Kuma daidai da lokacin zuwa Addis Ababa na kasar Etofiya.


Kasar tana zaune ne akan layukan longitude digiri 3 zuwa 15 gabas da Greenwich. Najeriya na zagaye da kasashe masu Magana da harshen Faransa na Afirka ta yamma, ban da ta kudu; inda kasar ke da iyaka da tekun Atlantic. Najeriya na da iyaka da kasar Benin ta yamma, kasar Nijar ma’abociya Hamada ta arewa da kuma kasar Kamaru ta gabas.


Najeriya na zaune har iyau akan layukan latitude digiri 4 zuwa 14 arewacin equator. Haka yasa Najeriya ke karkashin iskoki biyu na “westerlies” da ‘easterlies” wanda suke yawo lokaci-lokaci a kasar, wanda yake kawo sauyin yanayi a kasar. Wannan yankin latitude da Najeriya take kai na mata amfani wajen samun ruwan sama, sanyi, zafi, da kurar hunturu. Wurin da kasar take wuri ne mai amfani saboda ba'a kulle take ba watau "landlocked", saboda tana da teku wanda ke da matukar amfani wuri safara, samun ruwa don aikace-aikace daban daban, hakan ma'adinai musamman man fetur da sauran su.

Girman kasa
Mafi nisan tafiya daga gabas zuwa yamma a Najeriya kimanin kilomita dubu daya da dari hudu ne (1400), sa’anan daga arewa zuwa kudu kimanin kilomita dubu daya da dari daya ne (1100). Najeriya na da fadin kasa da ya kai kilomita sikwaya 923700. Najeriya tayi girman kasar Ghana sau hudu, sa’anan tayi girman kasar Saliyo sau goma sha uku (13). Najeriya na dauke da kasha daya bias bakwai na fadin kasan Afirka ta yamma.

Yadda aka samu Najeriya
Najeriya a daba kasa daya bace kamar yadda muka santa a yau. Yankin a da tana kunshe da garuruwa da dauloli manya da kanana. Daga cikin wadannan dauloli, Daular Usmaniyya tafi kowanne girma da shahara. Daular ta shafe gaba dayan arewacin Najeriya a karni na sha tara. A kudu kuwa akwai Oyo da Benin. A kudu maso gabas akwai Inyamurai da Ibibio a kananan kauyuka. An samu Najeriya ne a shekarar 1914 bayan hade kudanci da arewacin Najeriya wanda turawan mulkin mallaka suka yi.

Yan Najeriya
Mutanen da kuke gani a hoton da ke kasa kadan kenan daga cikin mutane kimanin miliyan dari da tasa’in (190) dake zaune a Najeriya. Yawan mutanen Najeriya miliyan talatin da daya ne a shekarar 1953, miliyan hamsin da biyar a shekarar 1963. A kidayan shekarar dubu biya da biyu (2002) yawan yan Najeriya ya kai miliyan dari da arba'in.



Ba shakka Najeriya itace kasar da tafi kowanne yawan mutane a Afirka.
Wasu daga cikin yan Najeriya
Hausawa: suna zaune a arewacin Najeriya musamman jihar Kano, Kaduna, Katsina, Sokoto da Naija.

Fulani: suna zaune tare da Hausawa ne amma sun fi yawa a jihar Filato da Adamawa. Fulanin asali dogaye ne, marasa jiki, suna da siraran hanci da gashi baki mai tsawo. Fatan jikin sun a da haske.

Kanuri: suna zaune a arewacin Najeriya a jihar Barno, Bauchi da Adamawa
Yarbawa: ana samun su ne a jihar Oyo, Ogun, Ondo da Legas. Akwai Yarbawa a jihar Kwara da kasar Benin.

Inyamurai: suna zaune a jihar Anambra, Imo, Rivers da Delta
Ibibio: suna zaune a Uyo, Annang, Eket da Opobo duk a jihar Cross Rivers. Suna kama da Inyamurai sai dai suna da bambancin al’adu.
Sauran mutanen Najeriya; sun hada da Nufawa, Jukunawa, Gwari, Katafawa, Ibira, Igala, Gwandara, Kaje, Tibi, Ijaw, Kabba, Ikulu, Efik da sauran su.

Anan muka kawo karshen karatun mu na wannan karo, don Karin bayani a tuntube mu ta shafin mu na facebook a @duniyargeography, haka kuma zaku iya bin tashan mu na youtube idan kuka sa Duniyar Geography ko ku danna nan. Sai mun sake saduwa. Ma’assalam!



Comments

Post a Comment

Popular posts from this blog

Asalin Geography

Latitude da Longitude

Tsarin Duniya (Structure of the Earth) kashi na daya