Asalin Geography

Barkan ku da war haka da kuma sannun ku da dawowa Duniyar Geography. Zamu fara ne da asali ko tarihin Geography. Don mu san wadanda suka yi rubuce-rubuce da aikace-aikace a tsawon tarihi, don ganin cewa Geography ya kai inda ya kamata. Kamar yadda Turawa ke cewa; "If you don't know where you are coming from, you will not know where you are going". Ma'ana idan baku san inda kuka fito ba, baza kun san inda za ku dosa ba. Haka kuma Hausawa na cewa; "waiwaye adon tafiya". Don haka, a yau tuna baya zamu yi, tare da lissafo wadanda suka taka rawar gani wurin cigaban Geography zuwa iyau.

Geography na daga cikin daddadun fanin ilimi. Dayawa cikin Girkawa na ganin Homer ne ya fara rubutaccen Geography wanda aka samu cikin littattafan sa biyu masu taken Iliad da Odyssey  wanda littattafan zube ne amma sun na kunshe da Geography masu amfani. Yayi wadan nan ayyukan ne a karni na takwas (8) B.C. A wannan lokaci ba'a fara amfani da kalmar Geography ba don nuni da wannan fanin ilimin ba.

                                    

Geography dai ya samo asali ne daga kalmar Girkanci (γεωγραφία) watau "geographia", fassarar ma'anar zai zama "bayyana ko rubutu game da Duniya". Mutumin farko da yayi amfani da kalmar "geography" shine Eratosthenes (276-194 BC).

Erastosthenes

Eratosthenes Bagirke ne, masanin lissafi, mashahurin geographer, mawaki, masani a ilimin wata da taurari. Malami ne kafin ya zama babban masanin littattafai (Chief Librarian) a dakin karatu na Al’iskandaria na kasar Masar (Library of Alexandria). Ya shahara ne domin shine mutum na farko da yayi lissafin kewayen duniya watau (circumference of the earth), kuma lissafinya zamo daidai. Ya kuma kididdige nisa daga Duniya zuwa rana, da kuma abin da ake kira da “leap year”. Shi ya fara zana taswirar duniya, tare da sa layukan “parallels na latitude” da meridians na longitude” daidai da ilimin dake samuwa a zamaninsa. Wadan nan, watau (Longitude da Latitude) karatu ne masu zaman kan su da zamu yisu a nan gaba idan muna da yawanci rai. A cikin littafinsa mai mujalladi uku mai take; "Geographika", Erastosthenes yayi bayyani da kuma zana dukkanin sanannun wurare a duniyan lokacin, har ma da raba Duniya zuwa yanki biyar mabambanta yanayi: yankunan daskarewa guda biyu a kusa da "poles", yankuna biyu da ke cikin yankin "temperate", da kuma yanki daya da kunshe da "equator"  da "tropics" da sauran abubuwa da baza su lissafu a nan ba.

Domin karin bayanin gameda tarihi da gudunmawa da Erastosthenes ya bada a Geography, zaku so ku duba wadan nan shafukan;  Erastosthenes Experiment, Encyclopaedia Britannica da Wikipedia.

Akwai masana da dama da suka taka rawar gani a Geography wanda zamu lissafo sunayen su ne kawai, nan gaba zamu dauke daya bayan daya mu ji duk irin gudunmawan da suka bada. Wadan nan sun hada da Ptolemy, Alexander Von Humboldt, Carl Ritter, Ibn Khaldun, Strabo, William Morris Davis, Waldo Tobler, Xu Xiake, Yaqut Al Hamawi, Liu An da sauran su.

Kadan kenan daga cikin tarihin Geography inda muka tabo gudunmawa da "Baban Geography" watau Erastosthenes yayi wanda ya kawo Geography martabar da yake. Mun gode da daukan lokaci na musamman dun ziyarar wannan shafi da karanta wannan dan takaitaccen rubutu. Da fatan yayi muku amfani. Ina sauraron shawarwari da tambayoyin ku a akwatin sharhi (comment box). Sai wani jikon kuma.